1. جف ریچِرت در نقدی بر این فیلمِ هو نکته‌ای را بیان
می‌کند: «منتقدان هیچ گاه برچسب کامل را برفیلمی نمی زنند». درحقیقت شغل آن ها این
است که ثابت کنند هرفیلمی به چه میزان ناکامل است. ما با ایده های خود به سینما می
رویم وآن ها را نسبت به چیزی که برروی پرده ی سینما نقش می بندد، کم وزیاد می کنیم."(1)
اما درحقیقت سؤال چالش برانگیز روبروی ما این است : آیا فیلم کامل وجود دارد ؟ فیلم
کامل چه خصوصیاتی باید داشته باشد ؟ چه زمانی و درچه شرایطی می توان به فیلمی این برچسب
را هدیه کرد ؟ زاویه من از نگاه مخاطب / منتقد
است. " گل های شانگهای " چگونه با این سؤالات روبرو می شود ؟ درنگاه من بدون
شک این فیلمی کامل است.چرا که درتک تک پلان ها، سکانس ها،بازی ها، حرکت دوربین، چیدمان
صحنه و نور، شور واشتیاق رسیدن به کمال درآن جریان دارد. چالشی که اثر برای به بند
کشیدن تمام چیزهای موجود درصحنه با آن روبروست. وچه خیره کننده ازدل این مشکل و سختی
بیرون می آید. به بند کشیدن لحظه و لحظه ها دردرون تاریخ، فرم و روایت. اما واقعاً
تا چه حد کامل بودن دردرون من مخاطب رخ می دهد ؟ ودرگفتگوی بین منتقد وفیلم حلقه ی
کمال درکجای ماجرا واقع می شود ؟ وچه خوب " گل های شانگهای " این چالش را
ایجاد می کند.
2. روایت :
برای ورود به بحث بهتراست
صحنه های فیلم را درنموداری مشخص کنیم :
1. مقدمه ← مردان درحال خوردن
، آشامیدن و بازی قمار و زنان در اطراف آن ها
2. خانه ی هوی فانگ / کرایمسون 1- آشنایی با استاد وانگ، جایگاه و وضعیت
او به عنوان یک مشتری
2- نوع رابطه ی استاد وانگ با کرایمسون
3. خانه کونگ یانگ 1- آشنایی با موقعیت پرل درخانه
2- آشنایی با جاد ، جوانی و خیره
سری او
4. خانه شانگ رن
/ اِمرالد 1- آشنایی با اِمرالد
2- آماده شدن لو برای مهمانی
و آشنایی با نقش اودرخانه
5. خانه هکسینگ شرق / یاسمین 1-
آشنایی با یاسمین، معشوقه جدید استاد وانگ
2- مصرف افیون استاد وانگ درکنار
یاسمین
6. یک نمای کوتاه ← صدای راوی / استاد وانگ
7. خانه هوی فانگ / کرایمسون
← استاد وانگ به عنوان
یک مشتری، نشستن کنار یکدیگر درسکوت، افیون، گلایه
8. خانه کونگ یانگ / پرل ←
درگیری دختران درخانه ، نقش استاد هونگ در خانه
9. خانه کرایمسون 1- سرزدن استاد وانگ به او / بی اعتنایی هایش
2- نمایش رابطه گرم بین آن دو
درهنگام غذا خوردن
10. بار دیگر دور میز ← همه ی مردان درحال خوردن، آشامیدن
و بازی قمار. زنان به دورآن ها،
آشنایی با استاد ژو و رابطه اش با جاد
11. خانه اِمرالد 1- نقش استاد
هو، صحبت با یکی ازعمه های خانه درباره بدهی های اِمرالد
2- روز- صحبت عمه خانم با اِمرالد
درباره ی ارزش او
12. باز هم دور میز ← مردان درحال بازی قمار و.....
13. خانه کرایمسون 1- استاد وانگ مست
است، گذراندن شب درآن جا / تنها
2- نمایی کوتاه از زیر در، لباس
های افتاده کف اتاق
3- به هم ریختن خانه توسط استاد
هونگ
14. خانه یاسمین ← استاد وانگ و یاسمین ، قرار ازدواج
15. خانه کرایمسون 1- استاد وانگ دوباره به آن جا می رود. بی اعتنایی
او......
2- ادامه بی اعتنایی ها ، سکوت
ادامه دار استاد وانگ
16. خانه اِمرالد 1- قیمت گذاری برجواهرات و شمردن آن ها
2- ادامه قیمت گذاری بر اشیاء
و......
3- صحبت کردن اِمرالد با عمه
درباره ی ترک خانه
4- خواندن متنی مبنی بر دادن
بدهی های اِمرالد
17. و بار دیگر دور میز ←
مردان درحال بازی و.......
18. خانه اِمرالد 1- استاد وانگ
و استاد هو درحال مصرف افیون و چای
درسکوت
2- استاد هو و زنان درباره ی
افسردگی استاد وانگ حرف می زنند
19. خانه پرل 1- استاد ژو و جاد ← مسموم کردن ژو وخودش / عدم
موفقیت دراین امر
2- روز. صحبت کردن پرل، استاد
ژو جوان و....یافتن شرایطی برای بهبود
اوضاع
3- تنهایی استاد ژو ، توسط پرل
شرایط بهتر می شود
20. خانه کرایمسون ← استاد وانگ درحال خوردن ، کرایمسون
درحال آماده کردن افیون و .....
آنچه در این نمودار به چشم
می خورد ارتباط سببی برقرار شده میان صحنه هاست . و شبحی کلی از داستان گویی کلاسیک
. مثلا 1 تا 5 آشنایی ما با شخصیت ها و موقعیت ها در سکانس های دو تایی است و 7 تا
16 کشمکش و گسترش موضوع و 18 تا 20 هم گره گشایی در کنارِ پایانی غیر متعارف . ولی
در حقیقت آن چیزی که فیلم در بیان مسیر انتظارات فرمال و علت ها ( یا به طرقی فقدان
آن ها ) طی می کند به گونه ی دیگریست . و باید اینگونه گفت که چه چیز این قطعه ها را
به یکدیگر متصل می کند : " پارامترها
و تکرارها ". مسیرطی شده همواره درمکان های یکسان ( 4 مکان / فاحشه خانه ) می
گذرد، بازی های تکراری مردان در روی میز قمار و کارهایی ( مصرف افیون / قلیان، چای
و...) که به صورت مداوم همه ی شخصیت ها مشغول انجام آن هستند . این قطعه را یک فید
این / تاریکی ابتدایی و فیداوت/ تاریکی انتهایی از یکدیگر جدا می کند. دراین الگوی
کلی اپیزودیک سه خط داستانی اصلی قرار گرفته است :
1- استاد وانگ مشتری همیشگی کرایمسون
می باشد ،اما آیا وانگ او را به دلیل یاسمین جوان ترک می کند؟ کرایمسون هیچ گاه استاد
وانگ را به جز یک مشتری ساده نپذیرفته، اما همه چیز از نگاه وانگ متفاوت است.
2- اِمرالد به کمک استاد هو ترفندهایی
را به کار می گیرد تا آزادی خود را به وسیله ی دادن بدهی هایش، بدست آورد.
3- پرل، یکی از گل / فاحشه های
سالخورده و صاحب جایگاه درخانه به جاد / یکی از گل های جوان و خیره سر که زیردست او
درخانه کار می کند، آموزش می دهد که چگونه باید رفتار کند. دختر جوانی که فکر می کند
از طریقی توافق اولیه برای ازدواج با استاد ژو را بدست آورده است. آیا این فقط خیالِ
خام می باشد ؟
تمامی این وقایع در اواخر
قرن نوزدهم در 4 مکان / فاحشه خانه به نام " خانه های گل " رخ می دهد. اما
بدون تردید با اشاره به ساختار اپیزودیک و بیان پیرنگ ها نمی توان بازی غنی و پربار
سبک را که درجریان فعالیت روایی فیلم انجام می پذیرد، به خوبی بیان کرد. و باید اشاره
کرد که آن چیزی که خط داستانی ذکرشده را به هم پیوند می دهد، رابطه ی پیچیده ی سبک
و پیرنگ درون فیلم است. و همگی آن ها با تبعیت از نوعی نظام پارامتری سازمان یافته
و بنابر معیارهای معین درمکان هایی مشخص شکل یافته اند. و هوشیائوشین با انتخاب فرمی
یکسان درهمه ی قطعه ها ( حرکات دوربین منحنی وار درتمام پلان-سکانس ها ، موسیقی تکرارشونده،
فید این / فید اوت های مکرر درابتدا و پایان هرسکانس، تکرار موقعیت ها و لحظات یکسان
درطول اجرای کار ) و تکرار چندگانه ی این تکنیک ها و تبعیت کیفی این پیرنگ ها از سبک،
به این الگوپردازی جلوه و برجستگی خاصی داده است.(2)
3. هشت دقیقه ابتدایی. مردانی
با لباس هایی ازجنس پوشش های قرن 19 چین دورمیزی نشسته ومشغول قمارهستند. نورکمی ازلامپ
های پیرسوزی که روی میزقرارگرفته صحنه را روشن کرده است. این جا یکی ازهمان فاحشه خانه
ها است.زنانی دراطراف مردان به دورمیزایستاده یا نشسته اند.عده ای ازمردان هرازگاهی
بازی را قطع کرده و مشغول شوخی کردن وگفتن قصه ها وداستان های جورواجورمی شوند. درتمام
طول سکانس مردی درمرکزقاب قرارگرفته، استاد وانگ / تونی لیونگ که ساکت و بی حرف درحال
نظاره کردن وقایع روی میزاست. همان کاری که ما می کنیم. بازی دوباره ادامه پیدا می
کند. او میزرا ترک کرده. تا کمی از رابطه ها، موقعیت شخصیت ها مشخص شود. استراتژی فیلم
کاملآ بیان می شود. دوربین درتمام این مدت بدون قطع حرکت های عرضی خود، ازچپ به راست
وبرعکس را انجام می دهد. هرگزبه درون نمی رود. عدم مداخله در رخدادهای مقابل ، کاریست
که دوربین تا پایان انجام می دهد. همانند ناظری که فقط تمایل به دیدن دارد تا این دیده
ها را کاملاً وفادارانه انتقال دهد. دراین میان بازی پس ازصحبت کردن چند درباره ی استاد
وانگ ورابطه اش با یاسمین – یکی ازگل ها / فاحشه ها – دوباره ادامه می یابد. تصویرفید
می شود و رو به تاریکی می رود. امری که بارها
تا پایان رخ می دهد. نام فیلم ظاهرمی شود.
4. در«گل های شانگهای» دوربین همواره درحال حرکت است، حرکت‌های منحنی‌وار
به دور میز یا حرکت از شخصیتی به سوی شخصیتی دیگر، همچون یک مهمان کنجکاو و ناخوانده
با دقتی چشم‌گیر همه‌چیز را می‌نگرد. تمام
وقایع، حالات و رفتارهایی که روبرو یا خارج ازچارچوب آن (قاب دوربین) رخ می‌دهد، با
ظرافت ثبت وضبط می‌کند. هرصحنه در یک برداشت کامل درمیان دو تاریکی – فید‌این و فید
اوت – واقع شده است و نتیجه‌ای که کارگردان از چیدمان آن صحنه و حرکت دوربین می‌گیرد،
این است : حس وارفتگی، بی‌میلی و بی‌روحی. حسی که ازدرون روایت و قصه‌ی آدم‌ها درکنار
دنیای پر از افیون، لیوان‌های چای و گفتگوهای کوتاه ازدرون روابط بی‌سرانجام
بیرون می‌آید.
5. فیلم از دو گروه زنان تشکیل
می شود : عده ای درفکرنجات ازشرایط – پرداخت بدهی های خود – و زنانی دیگرراضی به وضعیت
موجود – درفکرحسادت ها ودستیابی به جایگاهی بهتر. درمیان این دو گروه توافقی پنهان
وجود دارد. رسیدن به سعادت، شاید. سعادتی که رفتن وماندن دراین موقعیت تصویر شده را
همزمان درون خود جای داده است. تردید، گلایه ها و واپسرانی های شخصیت مگی چونگ در طول
فیلم شاید ازاین نقطه است که آشکارمی شود. والتربنیامین سعادتمندی و رسیدن به موقعیتی
بهتررا در گرو مفهوم رستگاری یا نجات می داند. ورستگاری اساساً به معنای اعاده ی حیثیت،
جبران نواقص وکمبودها، بخشش و... است وازاین روست که سعادت وکامرانی، با رستگاری یعنی
با جبران نواقص واشتباهات مرتبط می شود. وفیلم دراین موقعیت پارادوکسیکال درونی همواره
گام برمی دارد.
6. جهانی که در دستان هو شیائو
شین خلق می شود یک تجربه ی امپرسیونیستی ناب است، تجربه ای برای دریافت نبض حرکات واحساسات
شخصیت ها. امپرسیونی که یک رابطه ی ارگانیک با ریتم درونی صحنه ها و بیرونی نماها دارد.
تجربه ای که با این شیوه ی انتخاب تدوین / چیدمان صحنه ها سعی کرده است که آهنگ این
تجربه ها را به صورتی که شخصیت ها و رخدادهای حاکم برآن ها (چه داستانی وچه موقعیتی
) احساس می کنند، القا کند : لحظه به لحظه. کندی ریتم وانتخاب این حال و هوای حاکم
شده برنماها ،همچون یک ویژگی ، پاسخی روشن است به امپرسیون لحظه ها ونگاه ها درون فیلم.
واینجاست که نقش موسیقی مهم و اساسی می شود. نور و هاله ای از رنگ نارنجی تمام صحنه
های داخلی را پوشانده است.نوری کم مایه که از چراغ های فانوسی روی میز و اطراف اتاق
جاری شده ، مکان ها را روشن می کند . و هو شیائو شین با دریافت آنی و مستقیم چشم انداز
های انسانیِ مقابل با طرد رنگ های تیره و استفاده از رنگ ها و نورهای روشن غالب ، آنچه
را در در یک لحظه ی خاص از واقعیت / درام آدم ها احساس می کند و یا به تعبیری آن را
می یابد ، به تصویر می کشد . این تصاویر را ببینیم :
 |
| نمایی از فیلم |
 |
| نمایی از فیلم |
 |
| نمایی از فیلم |
 |
| toulouse-lautrec_the_kiss.1892 |
 |
| 3_The_Night_Cafe_Post-Impressionism_Vincent_van_Gogh |
7. موسیقی فیلم توسط یاشی هیروهانو
(سازنده ی موسیقی های " 24 شهر و سکو(جیا ژانگ که) میلنیوم مامبو، دیگرفیلم شین )ساخته شده است. قطعه
ای که بارها وبارها درطول فیلم به اجرا درمی آید: نه یک قطعه در واریاسیون‌های گوناگون
نظیر آنچه آلتمن در " خداحافظی طولانی" انجام داد بلکه همان یک قطعه است
که درباند صوتی فیلم هرازگاهی خود را نشان می دهد.قطعه ای زیبا که ارتباطی ارگانیک
با ساختار روایی وساختمان فیلم دارد. فیلم چندین بار مراسم قمار پشت میز را نشان می
دهد جایی که مردها درحال خوردن، نوشیدن و بازی هستند. و دخترانی هم ایستاده دورمیز
و درحال تماشا کردن اتاق ها و چیدمان هایشان که بارها درطول فیلم به آن ها بازمی گردیم.
شاید فیلم هم همانند آن بازی مردانه است. فارغ ازنتیجه ی برد وباخت، همگی می دانند
که بازهم دور این میز جمع خواهند شد و دوباره بازی خواهند کرد واین موسیقی است که درادامه
ی همین بازی ها، احساسات وتکرارها بارها نواخته می شود و رنگی دیگربه جلوه ی رازآمیز
این لحظات می بخشد.
و
8. تونی لیونگ : سرگردان میان
دو انتخاب . ساکت ، منزوی و کم حرف . شمایل بزرگ سینمای دهه ی نود با تجربیاتی شگرف
در همکاری با وونگ کار وای ( 5 فیلم) و هوشیائو شین ( 2 فیلم) بازی او در همان پلان-سکانس
ابتدایی آغاز می شود . ترکیبی نا متجانس در فضایی شلوغ و درهم . زمانی که دست زیر چانه
در سکوت به بازی و میز و شلوغی نگاه می کند . و هو شیائو در ترکیبی از نور ، رنگ و
کمپوزیسیون چه خوب کلیت لحنی فیلم را در و با تونی لیونگ / استاد وانگ به همراه نگاه
مات و حرکات کنترل شده اش ، جاری می کند . و البته که سیمای سرد او از بی تفاوتی نیست
بلکه فوران جوش و خروش نهفته اوست . که سرگردانی او میان دو قطب ، دو زن ، کشاکش درون
و بیرون است که بدین گونه نمایان می شود . و چگونه می شود فراموش کرد صحنه ای که او
مستِ خراب وارد خانه کرایمسون می شود و بعد از فهمیدن جریان اتفاق افتاده ، شروع به
نابود کردن وسایل اطراف خود می کند . صحنه ای که یادآور ویران کردن اتاق توسط اورسن
ولز در همشهری کین است .البته در یک عظمت وارونه .
9. درسرمقاله ی شماره اخیر کایه
دوسینما استفان دلوروم به نکته ای اشاره می کند : تفاوت سبک وکنش. او بیان می کند سبک
" ازایماژها، سیلان و واژگان ازتن وگذشته ی نویسنده نشأت می گیرد وازاین طریق
به هنرتبدیل می شود".وبرخلاف آن با اشاره به معنای نوشتار در کتاب درجه ی صفر
نوشتار رولان بارت بیان می کند: " نوشتاربرعکس ازیک انتخاب می آید، انتخاب کلی
یک لحن، یک سیرت" واین مسئولیت پذیری را دریک کلام می توان چنین نام نهاد : کنش.
به گونه ای دیگرکنش، اخلاق فرم است. کنش ازفرم فراتر می رود وبه مسئولیت پذیری درجهان می پردازد. اما
کنش هوشیائوشین درفیلم " گل های شانگهای " چیست ؟ بی طرفانه نگریستن به رویدادی
درتاریخ ؟ نظاره کردن آگاهانه چشم اندازی انسانی دراواخر قرن نوزدهم ؟ احساس و پیچیدگی و رازآمیز آن که ما
را وادارمی کند هرچه نزدیک تر به رخداد روبرویمان بدون دخالت هیچ چیزاضافی – قطع کردن دوربین، نماهای نزدیک وجلوه های دیگر-
بنگریم؟. فیلمی که درفاحشه خانه های قرن نوزدهم می گذرد حتی بدون اشاره جنسی وتمایلی
به ساحت جسمانی / چشم چرانی. دراین جا می توان ازتعبیر سرژ دنی استفاده کرد: احساس"
لانگ شات/ مدیوم شات" . دنیایی که در چشم اندازی دورمی گذرد اما بسیارنزدیک است.
ودراین نزدیکی غیرقابل لمس.
10. و چه فیلم غریبی ست این
" گل های شانگهای " .
.......................................................................................................................................
1. مقاله In
Pursuit of Perfection نوشته جف ریچِرت
2. برای برسی دقیق این فیلم از
نگاه روایت پارامتریک ، یکی از انواع روایت ها در نگاه دیوید بوردول و همینطور مقایسه
آن با جیب بر برسون می توانید اینجا را بخوانید .
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر